چرا و چرا و چرا، وارث «تعصب» باشیم؟!

چرا و چرا و چرا، وارث «تعصب» باشیم؟!

حامد توانا: تعصب به معنی «وابستگی غیرمنطقی به چیزی‌« است تا آنجا که انسان، عقل و منطق و حق را فدای آن کند.

تعصب موضعی برآمده از احساس است لذا ترجیح احساسات به عقلانیت یکی از مهمترین ویژگی انسان های متعصب است. البته ممکن است تعصب حتی به یک فکر یا یک ارزش هم تعلق بگیرد اما همین تعصب نیز اگر مانع پذیرش دلیل و سخن حق باشد، امری مذموم محسوب می گردد.

چه بسا تعصبات در برخی فضاها  کارکرد مثبتی نیز داشته باشند مانند تعصبات قبیله ای که در گذشته، باعث انسجام و پیوستگی افراد قبیله بوده است اما اگر این تعصب در مقابل ارزشی یا سخن حقی قرار گیرد، مطلوب نیست.

تعصب از جمله خصلت هایی است که در قرآن کریم بارها و بارها، شدیدا مورد انتقاد قرار گرفته چرا که تعصب قبایل عرب به بت هایشان مانع از پذیرش سخن حق دین در مورد یگانگی خدای متعال بود.

قرآن کریم در همین راستا، تقلید در فکر و اندیشه را نیز رد کرده و پذیرش یک فکر را صرفا بخاطر اینکه یک فکر آباء و اجدادی است به شدت سرزنش می نماید. تا جایی که مشرکان مقلد بی فکر را با تعبیر تحقیر آمیز «کالانعام» خطاب می کند؛ این در حالی است کلام خداوند حکیم در قرآن، مودبانه ترین سخنان است.

البته مبارزه دین و قرآن با تعصب و تقلید، خاص مقابله با افکار شرک آلود نیست بلکه بیان قرآن کریم در آموزه هایش غالبا عام است و شامل هر تفکر متعصبانه و مقلدانه ای که پشتوانه ای از حق و عدل و خرد ندارد می شود. لذا آرمان دین این است که آزاداندیشی جای تعصب و تحقیق، جای تقلید بنشیند.

حال باید از جوانان امروز منطقه بخصوص جوانان شهرهای لار و گراش پرسید؛ چرا برخی از شما در زمین تعصب و تقلید چادر زده اید؟

آیا اینکه پدرانتان با هم اختلافی داشته اند یا کدورتی داشته اند یا اخلاقی داشته اند که دوری و جدایی و واگرایی را موجب می شده شما هم بدون فکر، بدون تامل، بدون اندیشه می خواهید بپذیرید؟ پس تفاوت شما جوانان فرهیخته باسواد که برخی حتی به پایه اجتهاد مسایل علمی رسیده اید با گذشتگان چیست؟ آیا می توانید بدون تفکر، وراثت فکری را بپذیرید و علم و دانش و خردورزی تان را در خدمت اندیشه های سستی در آورید که در دنیای متمدن امروز، به تمسخر و استهزاء گرفته می شود؟ آیا شما می خواهید بی برهان، دشمنی کنید؟ دوری کنید؟ بر اختلافات بیفزایید؟ موضوعات کم اهمیت را برجسته و مسایل مهم را فراموش کنید؟

ما نمی گوییم هر آنچه از گذشتگان به ما رسیده بد است، اصلا چنین نیست اما حتی خوبی های گذشتگان را هم با آگاهی و تحقیق بپذیریم که مطمئنا اینگونه بسیار، خردمندانه تر و به صواب نزدیک تر است.

گذشتگان ما معصوم نبوده اند، ما هم نیستیم لذا خطا و اشتباه در فکر و عمل گذشتکان کاملا محتمل است. آنها شرایط خاص زندگی و زمان خود را داشته اند لذا ممکن است، فکری یا رفتاری یا رسمی در آن زمان درست بوده یا کارکرد قابل ملاحظه ای داشته، اما دلیلی ندارد، همان افکار و دیدگاه های قدیمی در شرایط کنونی نیز درست باشد. اساسا در دنیای جدید، برخی از نگاه های سنتی مشکل سازند. بطور مثال مساله غیرت در گذشته چنان غلیظ و متعصبانه بوده که می گویند، پدر و برادران عروس، شب زفاف از روستا و محله می رفتند. خب این نتیجه ی نگاه صرفا جنسی به مساله ازدواج بوده و امروز دیگر جایگاهی ندارد. از این قبیل موارد متعصبانه یا مقلدانه در گذشته کم نبوده است.

امروز شنیدن این سخن از یک جوان لاری و گراشی که گراشی ها فلان اند یا لاری ها فلان اند، دیگر قابل قبول نیست. ما از کدام لار و کدام گراش حرف می زنیم؟ امروز لار و گراش یعنی من و شما، من و شمایی که در فلان دانشگاه دوست و همکلاس یا در فلان شغل و فلان شهر با هم آشنا شدیم و با هم گفتگو کردیم و موضوعات قدیمی اختلافی این دو شهر اصلا جزو بحث های ما نبود و اصلا به آن فکر هم نمی کردیم. چون دغدغه ما جوانان امروز نیست. در فضای دنیای جدید این دیوارهای موهوم بین انسان ها و ملت ها، فرو ریخته اند. آینده هم از آن من و توست چرا و چرا و چرا تصویر دل انگیز و متفاوت آینده را با اندیشه ها و نگاه های متعصبانه دنیای قدیم، مخدوش کنیم؟

ما باید جامعه و دنیای امروز مان را دریابیم و آینده را بر پایه های عقلانیت امروز بنا نهیم نه عقلانیت قومی و قبیله ای که نه افرادش و نه ساختارش در جامعه کنونی، موجود و معتبر نیست.

آینده را از هم اکنون با خرد، با دانش،‌ با همدلی بسازیم نه با تعصب و تقلید و تضاد.

دست به دست هم دهیم به مهر/ سرزمین خویش را کنیم آباد