جلد دوم کتاب «گِل نبشته های باروی تخت جمشید» اثر «پرفسور ارفعی» منتشر شد

هادی صدیقی/ اوز امروز: جلد دوم کتاب «گِل نبشته های باروی تخت جمشید» با تألیف، ترجمه و تنظیم دکتر عبدالمجید ارفعی در یک مجموعه دوجلدی منتشر شد.

دکتر عبدالمجید ارفعی در گفت و گوی تلفنی عنوان کرد در این کتاب ترجمه ۶۴۷ متن از گل نبشته های باروی تخت جمشید که روانشاد ریچارد هَلِک آنها را خوانده و از خط میخی به خط لاتین برگردانده بود، ترجمه، دسته بندی، تنظیم و چاپ شده است. این کتاب دربرگیرنده شماره گذاری کتیبه ها بر اساس شماره گذاری هلک، شماره گذاری و دسته بندی جدید کتیبه ها توسط دکتر ارفعی، تصاویر کتیبه ها، نقش مُهرها، ترجمه کتیبه ها به فارسی و انگلیسی، واژه نامه به زبان انگلیسی با ارجاعات و واژه نامه فارسی به صورت خلاصه و بدون ارجاعات با تالیف و ترجمه ایشان است.

آنچه در این کتاب ترجمه شده است شامل ۱۲ گروه از این کتیبه هاست که توسط هلک در گروه های  A تا G تقسیم بندی شده بود ولیکن او فرصت چاپ آنرا نیافته بود. این کتیبه ها درباره  نقل و انتقال داخلی ادارات، تحویل دادن وتحویل گرفتن کالا، حمل کالا و … است که توسط دکتر ارفعی در زمان سه سال پژوهش و کار بر روی خوانشِ هلک از روی دست نوشته های ایشان، مطابقت خوانش کتیبه ها با اصل و عکس کتیبه ها وتنظیم و دسته بندی مجدد آنها صورت پذیرفته است و از زبان ایلامی به فارسی و انگلیسی ترجمه شده است.

ریچارد هلک سالها تا پایان عمر خویش بر روی این کتیبه ها که در بین سالهای ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۳ خورشیدی  به دست گروه ارنست هرتسفلد، باستانشناس آلمانی، در باروی تخت جمشید یافت شد و به امانت به دانشگاه شیکاگو برده شد، کار کرده بود. همزمان با او جرج کمرون بر روی گروه کوچکتری از این کتیبه ها کار کرده بود. دکتر ارفعی در مورد کار روانشاد هلک می گوید او استادی بسیار تیزبین و دقیق بود که بیش از چهل سال بر روی این کتیبه ها کار کرده بود و تجربه فراوانی برای کار روی اینگونه کتیبه ها داشت که بسیار دقیق آنها را خوانده و متن کتیبه ها را از خط میخی به لاتین برگردانده بود و تنها یک مورد پیش از ترجمه نیاز به تصحیح داشت.

دکتر ارفعی می گوید: «در زمان دانشجویی استادم روانشاد هلک هر شب چهار تا پنج کتیبه را به عنوان مشق شب به من تحویل داد تا آنها را بخوانم و روز بعد او خوانش مرا با آن‌چه خود خوانده بود، مقایسه می کرد و اشتباهاتم را گوشزد می کرد و این‌گونه بسیاری از این کتیبه ها را در زمان دانشجویی خوانده بودم. بعدها هلک کتیبه هایی که خود هنوز آنها را نخوانده بود نیز به من می داد تا بخوانم و برخی از این کتیبه ها که در جلدهای بعدی این مجموعه منتشر می شود ابتدا توسط من خوانده شده اند.»

دکتر ارفعی عنوان کرد از این مجموعه سه جلد دیگر باقی است که جلد دوم آن توسط ایشان تقریبا آماده شده است که به علت نبود عکس کتیبه ها و نیاز به عکسبرداری از کتیبه ها و دسترسی به اصل دستنویس هلک به علت اینکه در کپی دستنویس برخی جاها ناخواناست، هنوز به طور کامل آماده نیست و برای تکمیل آن نیاز به سفر به آمریکاست تا جاهای مشخص شده مجدد با اصل کتیبه ها و دستنوشته هلک مطابقت داده شود. دکتر ارفعی عنوان می کند عکسهایی که رییس موسسه شرق شناسی شیکاگو در سفر به تهران به دکتر نجفی رییس وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تحویل داد، گزینشی و ناقص بود و همه کتیبه ها را در بر نمی گرفت. ارفعی در مورد دو جلد پایانی این مجموعه می گوید: «جلد دیگر آن کار ترجمه اش به اتمام رسیده است و تدوین و تصحیح تایپی آن باقی مانده است ولیکن هنوز کار بروی جلد آخر شروع نشده است.»

در بخشی از یادداشت سید محمد بهشتی- رئیس پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری- و  کاظم موسوی بجنوردی – رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی- در معرفی کتاب و به نقل از تارنمای مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، آمده است:

«کتاب حاضر دومین مجلّد از گِل نبشته‌های باروی تخت‌جمشید متن‌های A-G است که در کاوش‌های سالهای ۱۳۱۳-۱۳۱۲ در دو اتاق در استحکامات شمال شرقی تخت‌جمشید یافت شدند. این گل نبشته‌ها سندهای امور مالی ایالت فارس در سالهای سیزدهم (۵۰۹ پ. م.) تا بیست و هشتم (۴۹۴ پ. م.) پادشاهی داریوش بزرگ را در بر می‌گیرند و آگاهی بسیاری از آنچه در زمان داریوش بزرگ در ایالت فارس (محدوده‌ای که کم و بیش همانند فارس در زمان ساسانیان را در بر می‌گرفته) می‌گذشته، به ما می‌دهند: جابجایی کالا (چون گندم، جو، آرد، شراب، آبجو و برخی میوه‌ها چون توت و امرود و چهارپایانی چون بز، گوسفند و گاو)، دریافت، ذخیره‌سازی برای مصرف انسان و دام و نیز بذر برای کاشت، پرداخت دستمزد به کارگزاران دولتی، از شاه گرفته تا خدمتکارانِ کارگران و نیز چهارپایان مستقر در محل و یا در حال سفر، پرداخت هزینه‌های سفر و نیز نامه و گزارش‌های سالانۀ عملکرد یک مکان به صورت «روزانه» و «سالانه». در آغاز ممکن است این گل نبشته‌ها در بر دارندۀ سندهای تکراری یک دستگاه مالی به نظر آیند، اما سرشار از واژه‌های ایرانی هستند. با شناخت درست ریشه‌های ایرانی این واژه‌ها، می‌توان از شغلها و حرفه‌های گوناگون آن دوره آگاه شد. همچنین با نام میوه‌ها، رستنی‌ها و چهارپایانی برخورد می‌کنیم که هنوز در زبان فارسی و یا گویشهای آن به جای مانده‌اند. افزون بر این با نام جایهای بسیاری که برخی از آنها هنوز دارای همان نامها هستند (چون شیراز، نیریز و…) برخورد می‌کنیم که می‌توان جای در حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ مکان نامبرده شده را مشخص کرد.

نقش مهرهای روی گل‌نبشته‌ها، که بسیاری از آنها نام دارندۀ آن را در بر دارند (چون نقش مُهر کوروش یکم و داریوش) می‌تواند آگاهی بسیاری در مورد هنر و اندیشه‌های آن دوره، خواه اسطوره و خواه واقعی، در اختیار پژوهشگران بگذارند.

مایۀ خشنودی بسیار است که اکنون این مجلد از گل‌نبشته‌های باروی تخت جمشید، خوانش پروفسور ریچارد تریدول هَلِک، ترجمه و ویرایش استاد نستوه عبدالمجید ارفعی به مشتاقان این نوع تحقیقات عرضه می‌شود. افزون بر این نباید از یاد برد که این اثر خجسته، در حقیقت مرهون سالها حمایت و همکاری مدیران و دست اندرکاران پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است که باید قدردان این تلاشهای بی‌شائبه و ارزشمند بود.»

بایستی در مورد کتیبه های ایلامی گفته شود با توجه به اینکه در این کتیبه ها بین حروف کلمات و جملات هیج فاصله ای وجود ندارد و شخصی که می خواهد آنها را بخواند علاوه بر اینکه بخاطر گذشت سالیان دراز و فرسوده شدن کتیبه ها هر حرف را تشخیص دهد، بایستی بتواند هر کلمه و هر جمله را نیز بدرستی تشخیص دهد که بر سختی کار می افزاید. گفتنی است روانشاد هلک بسیاری از این کتیبه ها را تنها خوانده و از خط میخی به خط لاتین برگردانده است بدون آنکه به ترجمه آنها بپردازد و دستخط ایشان در دسترس است. هم اکنون در جهان انگشت شمار افرادی وجود دارند که خط و زبان ایلامی آشنایی دارند و توانایی خوانش اینگونه کتیبه ها را دارند که دکتر ارفعی یکی از این معدود افراد است. با اینکه بیش از چهل سال از مرگ هلک گذشته جز دکتر ارفعی کسی در این مدت به سراغ ترجمه این گل نبشته ها نرفته است.

چاپ این اثر و ادامه کار دکتر ارفعی این نوید را می دهد که چنانچه حمایت های لازم همانگونه که تاکنون توسط پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و فرهنگستان هنر انجام شده است، تداوم یابد سایر این کتیبه ها نیز ترجمه و منتشر خواهند گردید و اسنادی دست اول و مهم از اداره پهناورترین کشور جهان یعنی شاهنشاهی هخامنشی در زمان داریوش بزرگ در دسترس علاقمندان و پژوهشگران قرار خواهد گرفت و رازهای سر به مهری از این برهه مهم تاریخ ایران گشوده خواهد شد.

این گل نبشته ها همان کتیبه های معروفی هستند که سالهاست بر سر مالکیت آن جنجالی حقوقی بین ایران و آمریکا برپا شده است و عده ای خواهان به مالکیت گرفتن آن به عنوان خسارت و عدم تحویل آن به ایران هستند. این کتیبه ها که به امانت نزد دانشگاه شیکاگو بوده است بایستی سالها پیش به ایران بازمی گشت که جنجال بر سر آن هنوز ادامه دارد. دکتر ارفعی سالهاست پیگیر بازگشت این الواح به ایران است و آخرین بار در اسفند ۱۳۹۲ به نمایندگی از ایران و به عنوان شاهد در دادگاه آمریکا حاضر شده و در حدود شش ساعت به دفاع از حق مالکیت ایران بر این الواح و کتیبه ها پرداخته است که منجر به صدور حکم دادگاه به نفع ایران در اسفند ۱۳۹۳ خورشیدی شد. قاضی آن دادگاه با استناد به صحبت های دکتر ارفعی و دفاع ایشان حکم به مالکیت ایران داد، ولیکن با درخواست استینافِ مدعیان، پرونده به دیوان عالی آمریکا ارجاع شده است و بایستی منتظر رای نهایی دیوان عالی آمریکا شد.

گفتنی است دکتر عبدالمجید ارفعی (زادۀ ۹ شهریور ۱۳۱۸ در دامنه کوه گنو بندرعباس فرزند میرعبدالله ارفعی اوزی) پژوهشگر و متخصص زبان‌های باستانی اکدی و ایلامی، ایلام‌شناس و از آخرین بازماندگان مترجم خط میخی ایلامی در جهان و از مهم‌ترین کتیبه‌خوانان ایرانی است. وی نخستین مترجم استوانه کوروش بزرگ از زبان اصلی بابلی‌نو به فارسی است که در نوروز ۱۳۹۱ مراسم نکوداشت ایشان با حضور استادان بنام ایرانی و مقامات ارشد کشوری در دانشگاه پیام نور مرکز اوز و  شهر آبااجدادی ایشان اوز برگزار گردید و از یک عمر تلاش علمی ایشان تجلیل به عمل آمد. او در سال ۱۳۹۴ نخستین جایزه سرو ایرانی، در زمینۀ میراث فرهنگی را نیز به عنوان یک عمر کوشش فرهنگی دریافت کرد.

کتاب دو جلدی «گِل نبشته‌های باروی تخت جمشید» متن های A تا G با خوانش دکتر ریچارد هلک و ترجمه و تألیف عبدالمجید ارفعی توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با همکاری مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی(مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی) در شمارگان ۵۰۰ نسخه و در هزار و بیست صفحه به زبان فارسی و انگلیسی با قیمت ۱۳۸ هزار تومان منتشر و روانه کتابفروشیها شد. علاقمندان جهت تهیه این کتاب می توانند با مرکز انتشارات مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی تماس بگیرند.