«شباک» رایج ترین عنصر نورگیری در معماری قدیم لار

ساخت وبلاگ
انتشار در۳ تیر ۱۳۹۶ ساعت ۱۱:۴۵ ق.ظ سرویس:شهر و شهروند بدون دیدگاه 8 بازدید

«شباک» رایج ترین عنصر نورگیری در معماری قدیم لار

فائزه اردشیری و بهزاد بیغرض: نور، وظيفه شفاف كردن ماده وكاستن از صعوبت و سردي بنا را بر عهده دارد. هنر و معماري ایرانی-اسلامي نيز از آنجا كه با عالم ملكوت پيوند مي‌خورد، عنصر نور را چون تمثيلي از جلوه وجود مطلق تلقي مي‌كند. بنابراین معمار ایرانی، نور را با استادي تمام شناخته و آن را در معماري خود به كار گرفته است.

عناصر نورگیر در معماری سنتی ایران به عنوان نمود و نمایش این شناخت مطرح‌اند. این عناصر گاه به عنوان نورگیر و گاه به عنوان کنترل کننده نور در معماری فضاها مطرح اند. شباک ها در دسته مربوط به نورگیرها قرار دارند و به عنوان یکی از رایج ترین عناصر نورگیری در معماری ابنیه قدیمی لار در این نوشتار مورد مطالعه قرار می‌گیرد.

تعریف شباک

استاد پیرنیا(۱۳۸۷) می نویسد: واژه‌ای ایرانی فارسی است که مشتقات آن در گویشهای گوناگون ایران چه فارسی دری و چه پهلوی و چه اوستایی و پارسی کهن فراوان به گوش  می‌خورد و به زبانهای آرامی و تازی و گویشهای آنها نیز رفته و حتی افعالی از آنها نیز ساخته‌اند.

در واقع شباک به شبکه‌هایی گفته می‌شود که برای کنترل اقلیم و دید بخش‌های درونی ساختمان بکار می‌رود و جنس آن از کاشی ، آجر، چوب یا گچ است.

شباک می تواند در فضای شاه نشین،بالای راهروها، بالای درب اتاق‌ها، خیز پله، جداره زیرزمین تعبیه شود. شایان ذکر است که در بناهای عمومی و مذهبی نیز استفاده از این نورگیر رواج دارد. هر یک از اینان شایسته توضیحات مفصلی است. بحث پیرامون آنها در این مقال نمی گنجد.

دلایل وجودی استفاده از شباک

شباک همچون سایر عناصر نورگیر به سبب شرایط اقلیمی متنوع ایران، تابش متغیر آفتاب در طول روز، باد و باران، طوفان، تهویه بوجود آمده است. کنترل دید در فضاها و سایر دلایل مربوط به فرهنگ عامه و عقاید مذهبی از جمله محرمیت نیز عملکرد خاص شباک را سبب شده است.

عملکرد شباک

۱. شبکه ها در هنگام تابش تند آفتاب، شدت نور را گرفته و به این ترتیب نور ضعیف تری را از خود عبور می‌دهد.

۲. انحراف پرتوهای نور در اثر برخورد با کناره های منقوش شبکه، سبب شکست نور شده و به به  یکنواختی و پخش روشنایی کمک می‌کند. این عملکرد در عدم بوجود آمدن خیرگی چشم ناشی از نور شدید آفتاب نیز موثر است.

۳.در حین استفاده از شباک علی رغم آنکه تمام فضای بیرون از داخل به راحتی قابل رویت بود، از بیرون هیچگونه دیدی به داخل وجود ندارد. بنابراین عمل کنترل دید نیز از دیگر خصوصیات شباک بوده است.

۴. به سبب شبکه شبکه بودن این عنصر، عبود باد از روزنه های آن ممکن است و بدین ترتیب عمل تهویه فضا و عدم نگهداشت رطوبت (در زیرزمین) نیز توسط شباک امکان پذیر است.

۵. در زمستان به دلیل عدم ورود سوز به فضای داخل پشت آن را با کاغذ و یا طلق پوشانده می‌شود تا از تبادل حرارت بین فضای داخل و خارج کاسته شود. این عمل ضمن مرتفع ساختن شرایط آسایش هزینه بسیار پایینی را متحمل می شود.

۶. در برخی از خانه ها شباک به عنوان روزن بیرونی و یک چارچوب چوبی به همراه شیشه، بعنوان روزن درونی مورد استفاده قرار می‌گرفته که این عمل حالتی شبیه به دوجداره کردن پنجره های امروزی دارد. به این صورت که در تابستان با باز نمودن روزن داخلی عمل تهویه و عبور باد در فضاها انجام می گرفته و در زمستان برای کاهش نفوذ سوز و سرما، روزن داخل بسته می شده است. به این ترتیب شباک ها در دسته عناصر نورگیر و تهویه کننده ی کنترل شده قرار می‌گیرند.

۷. شباک ها سوای عملکرد خود، از لحاظ زیبایی و تزئینات بناها نیز درخور تامل اند. این عنصر در خانه های لار، از اشکالی متنوع نظیر مربع، مستطیل، دایره، چندضلعی برخوردار است.. شبکه ها، با قرارگرفتن در مرز سایه و تابش جلوه ای بی نظیر از هنر مادی و معنوی را به نمایش می گذارند. نور ضمن حرکت در اوقات روز، با برخورد به شبکه ها به قالب آنها در آمده و در گذر ساعات مختلف، جلوه‌ای بی نظیر از طرح و نقش را در فضاها ایجاد می کند. حرکت نقوش نور بر جداره ها نیز پویایی و زیبایی خاصی به فضاها هدیه می‌کند.

*این نوشتار مستخرج از پروژه تحقیقاتی نگارندگان با موضوعِ  «جایگاه نور در معماری سنتی ایران» در سال ۹۴ است. همچنین این موضوع بخشی از تحقیقات نگارندگان با عنوان بازشناسی عناصر نورگیر در معماری ابنیه بافت قدیم لار در سال جاری را شامل می شود. استفاده نویسندگان محترم از متن با ذکر منبع، خالی از ایراد است.

مطلب مرتبط:
بررسی انواع سقف های مسطح در خانه های قدیمی لار/ مقاله ای خواندنی از مهندسان «اردشیری» و «بی غرض»


شهرستان خنج...
ما را در سایت شهرستان خنج دنبال می کنید

برچسب : نویسنده : خنجی up بازدید : 281 تاريخ : شنبه 3 تير 1396 ساعت: 15:00

خبرنامه