یادداشتی از «ابوذر سوری» در باب معرفی «دهن‌شیر»

دیگه وقتشه بریم توی دهن‌شیر…!

ابوذر سوری: این نوشته و نوشته های بعدی در مورد آثار باستانی شهر لار، صرفا جنبه آگاه سازی و اطلاع رسانی دارد و از منابع مختلف و به خصوص از دانش افراد محلی استفاده شده است. امیدوارم به هر دلیلی مورد سوء برداشت و سوء تفاهم قرار نگیرد و ضمنا اگر شخصی اطلاعات تکمیلی و یا نظری دارد، خوشحال می شوم در ذیل متن بنده درج نماید.

***

سازه ی دیگری که مخصوص مناطق کویری از جمله منطقه لارستان بزرگ می باشد، دهن‌شیر (به زبان محلی دنشیر) است. البته مردم مناطق دیگر از جمله یزد و کاشان به آن پاشیر می گویند. دهن‌شیر (پاشیر) اصطلاحا جایی که به شیر آب برای برداشت آب شرب است، اطلاق می شود.

 کاربری و معماری

در تابستان ها آب سطح آب‌انبار هم به دلیل گرمای هوا و هم تابش نور خورشید، آنچنان خنک و رفع کننده عطش مردمان مناطق گرم و خشک لارستان بزرگ نبوده است. در آن زمان ها هنوز الکتریسته هم کشف نشده بود که وسایل دیگری از قبیل یخچال و فریزر و آبسرد کن برای تأمین آب خنک و گوارا وجود داشته باشد. در منطقه لارستان کهن، مانند مناطق کویری دیگر مثل کرمان و یزد، یخدان (یخچال) وجود نداشته، بنابراین تنها راه حل برای دسترسی به آب خنک، برداشت آب از کف آب‌انبارها بوده، یعنی جایی که آب نسبت به سطح آب‌انبار بسیار خنک تر است که معروف به آب زیر آب می باشد.

در کنار بعضی از آب‌انبارهای شهر لار، تونلی با شیب تقریبا زیاد حفر می کردند که تا انتهای کف برکه می رسیده و دارای پله هایی با شیب تند و زیاد اما با عرض مناسب جهت رفاه حال مردم است. این پله ها ما را به شیرآبی می رساند که آب خنک را از کف آب‌انبار (البته به دلیل وجود گل و لای انباشته شده، بین یک تا دو متر از کف آب‌انبار فاصله داشته) فراهم می کنند. برای رفاه مردم، هر دهن‌شیر دارای ۲ تا ۳ شیر بوده است. در همین راستا افرادی با کوزه و سطل و… آب خنک را برای فروش بین مردم و خانه ها توزیع می کردند که به آب فروشان (آوفروشو) مشهور شده اند.

شهر لار (البته احتمالا) دارای ۵ دهنشیر بزرگ بوده است:

۱- دهن‌شیر «چهاربرکه» با مسجد منحصربه فردش واقع در ضلع شرقی بازار قیصریه دارای عمقی در حدود ۸/۱۲ متر و ۳۸ پله است. البته به دلیل ترک های موجود در سقف و دیواره های آن، نیاز به مرمت هر چه سریع تر دارد.

۲- دهن‌شیر «قنبربیگی» واقع در محله قنبربیگی که تقریبا دو برابر تعداد پله های چهار برکه پله دارد (حدود ۶۴ پله). به همت شورای شهر و شهرداری با مرمت و بازسازی آن، در حال حاضر تبدیل به موزه آب شده است.

۳- دهن‌شیر «امامزاده» واقع در ضلع شرقی حسینیه امامزاده میر علی بن الحسین (ع) و محله پاقلعه که به گفته افراد محلی سه برابر دهن‌شیر چهاربرکه بوده است (دارای حدود ۹۴ پله) و به لطف و همت و با سهل انگاری مسئولین وقت کاملا تخریب شده است!

۴- دهن‌شیر «معتمد» واقع در همسایگی باغ معتمد و انتهای محله پیرغیب که به اندازه دهن‌شیر چهار برکه و کاملا سالم است.

۵- دهن‌شیر «شاهزاده» واقع در محله نوکه سقف آن تخریب شده است و تعداد پله های آن دقیق مشخص نیست ولی احتمالا به اندازه دهن‌شیر قنبیربیگی باشد.

احتمالا دهن‌شیرهای دیگری هم وجود داشته اما در این نوشته سعی شده است که مهمترین و بزرگ ترین آنها ذکر گردد.

امید است مسئولان و مردم در حفظ این آثار بی نظیر و زیبا که یادگار پیشینیان و گواه تمدن و فرهنگ این خطه است، بیشتر کوشا باشند.

* از همین نویسنده بخوانید:

   امنیت و گردشگری

   اولین و قدیمی‌ترین مسجد روی آب ایران در لار

   معتدل است او…